Waarom worden we zo makkelijk verleid tot het maken van ongezonde keuzes?

Je hebt het vast wel eens meegemaakt. Je bent in de supermarkt voor je wekelijkse boodschappen en eenmaal thuis heb je allerlei, veelal ongezonde, producten meegenomen waar je in eerste instantie helemaal niet voor kwam en ook zeker niet nodig had.

De afgelopen tientallen jaren is onze leefomgeving drastisch veranderd. Het is zo ingericht dat het steeds makkelijker wordt om te kiezen voor calorierijk voedsel. Er is een steeds groter wordend aanbod en de omgeving stimuleert ons om te veel te eten en daarnaast te weinig te bewegen. We noemen dit ook wel de obesogene omgeving: calorierijk voedsel is makkelijk verkrijgbaar, de porties worden steeds groter en consumenten worden onbewust beïnvloed om meer te kopen.

Maar hoe zit dit, hoe worden we dan beïnvloed en belangrijker nog, hoe kunnen we dit tegengaan en wél bewuste keuzes te maken?

Fysieke leefomgeving

Onze leefomgeving bepaalt vaak of gezond gedrag mogelijk is. Met omgeving bedoelen we thuis, werk, kantine, (tank)station of bijvoorbeeld de supermarkt. Of wij consumenten gezonde keuzes kunnen maken hangt ook af van het aanbod en de aanwezigheid van gezonde producten. Zoals je ziet kan onze fysieke omgeving dus gezond gedrag stimuleren óf juist belemmeren.

Het grote aanbod van ongezonde voeding neemt met de jaren toe en eveneens groeien de porties. Dit helpt natuurlijk niet mee aan het ontwikkelen van een gezonde leefstijl. Maar, marketing speelt hierin een nog grotere rol en dan met name de marketingtrucjes.  

Maar wat zijn dan marketingtrucs?

Marketingstrategieën worden ingezet om consumenten te verleiden tot het aankopen producten en vooral van grotere hoeveelheden hiervan. Dit doen zij bijvoorbeeld door voordeelverpakkingen of acties zoals 2 voor de prijs van 1. Je kiest onbewust voor de voordelige optie, al was je in eerste instantie niet van plan het product überhaupt te kopen.

Maar dit gaat verder. ‘Gezonde’ producten die vol met suiker zitten, ‘authentieke’ recepten met een hele lange ingrediëntenlijst vol E-nummers, valse gezondheidsclaims op ‘weerstand verhogende’ yoghurt en zogenaamde ‘natuurlijke’ producten die helemaal niet zo natuurlijk zijn. Vele voedselfabrikanten passen misleidende marketingtrucs toe om hun, vaak ongezonde, producten te promoten.

Hoe herken ik deze trucs?

Maar nu hoor ik je denken, leuk die marketingtrucs, maar aangezien het trucs zijn: hoe herken ik deze dan? Er zijn meerdere veelgebruikte marketingtrucs. Hieronder zal ik de meest voorkomende met je doornemen.

1. Benadrukken wat er niet in zit of niet is toegevoegd. Eén van de veelgebruikte marketingtrucs is het benadrukken van wat er niet in het product zit. Denk bijvoorbeeld aan een product waarop ‘zoutarm’ vermeld staat. Dat klinkt erg gezond, maar dit zegt niks over de ingrediënten die wél in het product zitten. Zo kan het product wel zoutarm zijn, maar alsnog veel suiker of vet bevatten.

2. Benadrukken wat er (van nature) in zit. Het tegenovergestelde is ook van toepassing. Fabrikanten benoemen graag de positieve aspecten van een product, ook als deze nogal vanzelfsprekend zijn. Neem als voorbeeld de claim ‘eiwitrijk’ op kwark. Klinkt gezond, maar onthoud dat alle kwark eiwitrijk is. Op deze manier worden juist de ongezonde toevoegingen, zoals suiker, verzwegen. Hetzelfde geldt voor koekjes met de claim ‘bron van vezels’, alleen dat deze ook nog eens veel suiker bevatten wordt niet benoemd.

3. Het gebruiken van lokingrediënten. Een minder bekende marketingtruc is het gebruiken van zogenoemde ‘lokingrediënten’. Fabrikanten benoemen ingrediënten of laten een bepaald ingrediënt groot weergeven op de verpakking, terwijl maar een heel klein percentage van dit ingrediënt afkomstig is. Dit noemt men een lokingrediënt.

4. Creatief omgaan met portiegrootte. Een andere veelgebruikte marketingtruc is het creatief omgaan met portiegroottes. Veel fabrikanten benoemen op de verpakking het aantal calorieën per 100 gram én per portie. Maar, er wordt vaak niet gekeken naar wat de portie precies inhoudt. Denk aan een benoemde portiegrootte van één koekje, terwijl het gaat om een meeneemverpakking van drie koekjes. Of Twix: deze zitten per twee reepjes in een verpakking, maar de portiegrootte wordt benoemd voor één reepje.

5. Verkeerde indrukken wekken met voedingsclaims. Er zijn een aantal claims die flexibel ingezet kunnen worden waardoor ze een verkeerde indruk kunnen wekken. Denk aan ‘light’. Fabrikanten mogen deze claim alleen gebruiken als een product 30% minder vet, suiker óf calorieën bevat. Dat is duidelijk, maar als één van die factoren omlaag gaat kan de rest net zo makkelijk omhoog gaan.

   Zo was er bijvoorbeeld een ‘light’ pindakaas met 30% minder vet (= light), maar met 210% méér suiker dan de reguliere variant.

Marketingtrucs maken het voor ons dus niet makkelijker om bewust gezonde keuzes te maken. Op vele plekken, bijvoorbeeld in de supermarkt maar ook op een tankstation, word je verleid én misleid om ongezonde keuzes te maken. Dan zou je kunnen denken: maar ik kan toch zelf bewust nadenken en daarmee bewuste keuzes maken? Dat klopt enerzijds. Maar anderzijds, een belangrijke factor die hierin meespeelt zijn onze hersenen. Ondanks dat je dat misschien niet verwacht, zijn onze hersenen er niet op ingesteld om alle keuzes op een dag bewust te maken.

Onze hersenen en keuzes maken

Het maken van keuzes vindt plaats via twee cognitieve processen in onze hersenen: het reflectieve en het impulsieve systeem. Het reflectieve systeem is rationeel en bewust, hier gaat een overweging aan vooraf. Het impulsieve systeem is snel, automatisch en onbewust. Het meeste gedrag dat wordt gestuurd vanuit het impulsieve systeem, wordt direct beïnvloed door onze omgeving.

Mensen zijn altijd druk met van alles en nog wat en hebben daarom simpelweg niet genoeg tijd om alle beslissingen te nemen via het reflectieve systeem. Het maken van keuzes omtrent voeding is vaak dan ook een kwestie van gewoontes, wat tot stand komt vanuit het impulsieve systeem.

Zoals al eerder beschreven heeft onze fysieke omgeving een grote invloed op onze gezonde of juist ongezonde gedrag. En, wanneer voedselkeuzes veelal impulsief zijn, gebaseerd op gewoonten en beïnvloed door onze omgeving (het grote aanbod ongezonde voeding én de misleidende marketingtrucs) is de kans groot dat je snel geneigd bent om onbewust ongezonde keuzes te maken.

Het maken van ongezonde keuzes doen we dus niet (altijd) bewust. De vraag is hierbij: hoe kunnen we ervoor zorgen dat we bewust gezonde keuzes maken? Zonder daarbij negatief beïnvloed te worden door onze omgeving d.m.v. misleidende marketingtrucs en een groot aanbod van ongezonde producten? Ik heb een aantal tips voor jullie verzameld.

Praktische tips

1. Kennis is macht
   Zodra je je bewust bent van de marketing trucs, kun je hier vanzelf makkelijker doorheen kijken. Het lezen van deze column is hierbij al een goede eerste stap. Zodra je weet waar je op moet letten wordt het een stuk makkelijker om te beoordelen of een product gezond of ongezond is. En hierbij geldt: oefening baart kunst.

2. Nooit hongerig boodschappen doen én maak een boodschappenlijstje
   Je hebt de kennis en gaat boodschappen doen. Zorg er dan altijd voor dat je met een volle maag de supermarkt in gaat. Als je honger hebt lijkt ineens alles lekker en zul je thuiskomen met producten die je niet nodig had. Maak van tevoren een boodschappenlijstje en houd je hieraan.

3. Lees het etiket en trap niet in de marketingtrucs
   Door het etiket te lezen kun je hier dwars doorheen kijken. De ingrediënten op de verpakking van een product worden vermeld in volgorde van de hoeveelheid dat in het product zit. Het eerstgenoemde ingrediënt komt dus het meest voor en vanzelfsprekend komt het laatste product dan ook het minst voor. Zie je als tweede product suiker staan? Dan weet je al dat dit product voornamelijk bestaat uit suikers en dus geen gezonde keuze is.

4. Vergelijk producten
   Sta je in de supermarkt en weet je niet welk product je moet kiezen? Vergelijk dan eens twee producten met elkaar. In het begin kost dit misschien even wat tijd, maar het zal je helpen om gezondere keuzes te maken. Kies je tussen twee soorten kwark of broodbeleg? Kijk naar de voedingswaarde per 100 gram. Je kunt kijken in welke soort de minste suiker zit en in welke de meeste eiwitten.
   
   

   Handige tip: één suikerklontje weegt 4 gram, zo kun je makkelijk uitrekenen hoeveel suikerklontjes er in een product zitten.

5. Kom je er niet zelf uit?
   Mocht je er nou niet zelf uitkomen, dan zijn er ook apps die je kunnen helpen bij het beoordelen of een product een gezonde of ongezondere keuze is. Bijvoorbeeld de ‘Kies ik gezond?’ app van Het Voedingscentrum. Je kunt hiermee de barcode scannen van een product om er zo gelijk achter te komen of het product een gezonde keuze is. Je kunt natuurlijk ook altijd even je PS. food & lifestyle voedingscoach een berichtje sturen en vragen of ze met je mee wil kijken.

Hoe ga jij bewust gezonde voedingskeuzes maken?